ARI ZEHRİ ÜRETİMİ ARAMA ÇALIŞTAYI SONUÇ BİLDİRGESİ

“ARI ZEHRİ ÜRETİMİ ARAMA ÇALIŞTAYI” SONUÇ BİLDİRGESİ

13-14 AĞUSTOS 2020 
MUĞLA
 


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
DÜZENLEYEN BİRİMLER
 
MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ ARICILIK VE ÇAM BALI UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ
 
MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ
 
MUĞLA İLİ TARIM VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ
 
MUĞLA İLİ ARI YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ (MAYBİR)

ÇALIŞTAYA KATILAN KURULUŞLAR VE BİRİMLER
 
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Arıcılık ve Çam Balı Araştırma ve Uygulama Merkezi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Ziraat Fakültesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Tıp Fakültesi
 
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Milas Veteriner Fakültesi, Muğla İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve İlçe Müdürlükleri
 
Sağlık Bakanlığı, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Dairesi Başkanı Sağlık Bakanlığı, Bitkisel ve Destek Ürünler Dairesi Bşk. Tarım ve Orman Bakanlığı, Hayvancılık Genel Müdürlüğü
 
Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Tarım ve Orman Bakanlığı, Kanatlılar ve Küçük evciller Daire Başkanlığı Tarım ve Orman Bakanlığı, Gıda İşletmeleri ve Kodeks Daire Başkanlığı
 
Tarım ve Orman Bakanlığı, Veteriner Sağlık Ürünleri ve Halk Sağlığı Daire Başkanlığı Tarım ve Orman Bakanlığı, Ordu Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
 
Tarım ve Orman Bakanlığı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Muğla İli Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR)
 
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü
 
Pamukkale Üniversitesi, Fen ve Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü Medipol Üniversitesi GETAT Anabilim Dalı Bölümü
 
Düzce Üniversitesi Arıcılık Araştırma Geliştirme ve Uygulama Merkezi (DAGEM) Müdürlüğü,
 
S.B. Bursa Yüksek İhtisas Eğitim Araştırma Hastanesi, GETAT Merkezi Apiterapi ünitesi

“Arı Zehri Üretimi Arama Çalıştayı” Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı ile YÖK arasında imzalanan protokol gereği Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla Tarım ve Orman İl Müdürlüğü ve Muğla İli Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR)‘in katkılarıyla düzenlenmiştir. Çalıştayda arıcılıkta stratejik ve katma değeri en yüksek olan Arı Zehrinin önemi, üretimi, standartları, pazarlanması ve tıpta kullanım alanları ele alınmıştır. Ayrıca bu konuda eksikliği hissedilen mevzuat için alt yapı oluşturulmasına katkı sunulması hedeflenmiştir.
 
Çalıştayın ilk gününde (13.08.2020) saygı duruşu, İstiklal Marşı, çalıştay açılış konuşmaları ile başlamıştır. Aynı gün içinde dört oturum ve uygulama programı yürütülmüştür (Ek 1). Oturumlar boyunca Arı zehri üretimi, hasadı, saklanması, Arı zehrinin analizi ve etiketlenmesi ve pazarlanması konuları ilk oturumda yer almıştır. İkinci ve üçüncü oturumlarda Arı zehrinin kas iskelet sistemi sorunlarında kullanımı, onkoloji hastalarında arı zehri ile ilgili araştırmalar, arı zehri ve bileşenlerinin antikanser aktiviteleri, arı zehrinin mikrobiyolojik etkisi, arı zehrinin kullanımında mevzuat, arı zehri ve sağlık konularında sunumlar yapılmıştır. Dördüncü ve son oturumda arı zehri üretim teknikleri ve arı zehri üretiminde dikkat edilmesi gereken noktalar konusunda sunumlar yapılmış ve değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Çalıştayın aynı gün içinde uygulama aşamasında biri özel sektör olmak üzere diğeri de Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesin de öğretim üyesi tarafından tasarlanmış iki tip arı zehri sağım aparatları ile arı zehri toplanması katılımcılara gösterilmiş ve soruları yanıtlanmıştır. Arı zehiri bulunan camlar Arıcılık ve Çam Balı Uygulama ve Araştırma Merkezi laboratuvarına getirilerek kazınması sağlanmıştır. Toplama aşamasında dikkat edilmesi gereken koşullar anlatılmıştır. Toplanmış olan arı zehri Gıda Analiz Laboratuvarına götürülerek işlem basamakları sırasıyla anlatılmış ve sorular yanıtlanmıştır.
 
Çalıştayın ikinci gününde (14.08.2020) Arı zehri üretimi ve kullanımıyla ilgili olarak bir önceki gün anlatılan konulardan da yararlanarak üretim, standardizasyonu, pazarlanması ve tıp alanında kullanımı ile ilgili olarak mevzuattın olmadığı belirtilmiştir. Konu ile ilişkili olarak bilim insanları, Tarım ve Orman Bakanlığı yetkilileri, Sağlık Bakanlığı yetkilileri ve TAB Başkanı sorunları tek tek ifade ettikten sonra çözüm önerileri de oluşturulmuştur. Toplantıdan elde edilen çıktılar doğrultusunda ülkemizde arı zehri üretimi ile ilgili olarak öncelikli sorunlar, mevzuat oluşturmadaki alt yapı çalışmaları için nelerin yapılması gerektiği ve çözümler aşağıda iki farklı başlık altında toplanmıştır.
 
SORUNLAR
 
Toplantıda ortaya konulan Arı Zehri Üretimine ilişkin sorunlar aşağıda maddeler halinde bildirilmiştir.
 

1. Öncelikle gerek Tarım ve Orman Bakanlığında gerekse Sağlık Bakanlığında Üretim ve zehrin kullanımı ile ilgili mevzuatın olmadığı ve ivedilikle çıkartılması gerektiği belirtilmiştir.

 

2. Tarım ve Orman Bakanlığının arı zehri üretimi konusunda bakış açısının ne olduğu konusunda ve ne istediğini belirtmesi gerektiği ifade edilmiştir.

 

3. Sağlık Bakanlığının arı zehrinin kullanımı konusunda bakış açısının ne olduğu ve ne istendiğinin belirtilmesi gerektiği bildirilmiştir.

4. Hali hazırda kaçak yollarla da olsa üretimin yapıldığı ama bu üretimin belli kurallar çerçevesinde üretilmesi gerektiği bildirilmiştir.

 

5. Arı zehrinin üretim modelinin nasıl olması gerektiği, balın dışındaki diğer arı ürünlerinin üretimleri için eğitimin eksik olduğu belirtilmiştir.

 

6. Arı zehrinin üretiminde, üretimi yapacak kişilere sertifikasyon ve sözleşmeli modelin oluşturulması gerekliliği bildirilmiştir.

 

7. TÜİK verilerinde arı ürünlerinden arılı kovan, bal ve arıcılık işletmeleriyle ilgili verilerin olduğu ancak balın dışında diğer arı ürünlerinden polen, arı sütü, propolis vb. ürünleriyle ilgili verilerin oluşturulması gerektiği bildirilmiştir.

 

8. Apiterapide canlı arının kullanımında mellitin ve diğer bileşenlere ait doz miktarının bilinmediğini belirtilmiştir.

 

9. Arı zehiri üretiminde arıların refahını da düşünerek kullanılan alet-ekipmanın arıya zarar vermeyecek standartlarda olmasına dikkat edilmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur.

 

10. Ürünün standardizasyonunda nasıl bir yol izlenmesi gerektiğinin bilinmediğini ve bir an önce bu yolun çizilmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur.

 

11. Kullanılan cihazların standartlarının bilinmediğini belirtilmiştir

 

12. Arı zehri üretimi yapacakların işletme tanımın yapılması gerektiğini

 

13. Toksik ve alerjik etkilerinin göz önünde bulundurulması gerektiği bildirilmiştir.

 

14. Yeterince ARGE çalışmalarının olmadığını üzerinde durulmuştur.

 

15. Sağlık Bakanlığı ve Tarım ve Orman Bakanlığının koordinasyon eksikliğinin bulunduğunu

 

16. Aynı zamanda arı zehrinin tıbbi bir ürün olduğu ve standardizasyonun nasıl ve kim tarafından yapılması gerektiğinin bilinmediği belirtilmiştir.

 

17. Bilimsel çalışmaların sayısının artırılması gerekliliği üzerinde durulmuştur

 

18. Zehir üretimine yönelik koloni bakım yönetim modelinin neler olacağının belirlenmesinin gerekliliği

 

19. Hijyenik ürün üretiminin konusunda sıkıntıların olabileceği dolayısıyla sertifikasyonun gerekliliği vurgulanmıştır

 

20. Etiketleme sorunları

 

21. Paketleme sorunları ifade edilmiştir.

 

22. Ham arı zehrinin pazarlanması ile ilgili sorunlar bildirilmiştir.

 

23. Arı zehrinin saflaştırılması ve pazarlanmasına yönelik sorunlar ortaya konulmuştur

 

24. 2014 yılında GETAT yönetmeliği yayımlanmıştır. Sağlık Bakanlığı bünyesinde ve özel apiterapi üniteleri açılmıştır Geçen 6 yıl içerisinde kaç kişiye ulaşıldığı araştırılması gerekliliği ve ünitelerin oluşturulmasında kullanılan kaynak, elde edilen üretimin incelenmesi gerekliliği vurgulanmıştır

 

25. Ülkemizden çıkan apiterapi üzerine yapılmış klinik çalışmalar ne kadar olduğu sorusu iletilmiştir.

 

26. GETAT merkezinde çalışan hekimlerin arı ürünlerinin kullanımları üzerine mutlaka çalıştay yapması gerekliliği vurgulanmıştır.

 

27. Veteriner tıbbında apiterapik ürünlerin kullanımı alanındaki eksiklikler bildirilmiştir.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
 
Çözüm önerileri her iki bakanlık yetkilileri, bilim insanları ve Türkiye arı yetiştiricileri birliği tarafından aşağıda belirtilmiştir
 
Üretim ve Pazarlama için öneriler
 

1. İlk öncelik arı zehiriyle ilgili üretim mevzuatının acilen çıkarılması gerekmektedir. Tarım ve Orman Bakanlığı Hayvancılık Genel Müdürlüğü (HAYGEM)’in bu konuyu üstlenmesinin önemli olduğu belirtilmiştir

 

2. Üretim ile ilgili işlemlerin tanımı Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yapılması gerekliliği önerilmiştir.

 

3. Arı zehrinin mutlaka “hayvansal ürün” olarak değerlendirilmesi gerekmektedir

 

4. Üretilen ürün toksik ve allerjen olduğu için eğitimin şart olması gerektiği vurgulanmıştır.

 

5. Üretimde aletlerin standardizasyonu, hijyen, üretim koşulları ve üretecek kişilerin yetkinliği belirtilmelidir.

 

6. Üretimde mutlaka sertifikasyon yoluyla yapılması gerektiği vurgulanmıştır.

 

7. Sertifikasyonda eğitimin üniversiteler, Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı müdürlükler ve arıcı birlikleri kanalıyla bir ekiple yapılması gerekmektedir.

 

8. Ürünün arılıktan çıkana kadar ki süreci ilgilendiren prosedürlerin mevzuatı HAYGEM tarafından çıkarılması ve izlenmesi gerektiği tavsiye edilmiştir.

 

9. Verilen eğitimin sonunda başarı sağlayan üreticilere sertifika verilmesi, arı zehiri işletmesi açmak isteyen kişilerin bu sertifikasyona sahip olmaları zorunlu kılınmalı. İşletmeler sertifikalı işletmeler olmalıdır

 

10. Arı zehri üretecek olan arıcıya, üretim için “aday üretici yetki belgesi” verilmesinin sağlanmalı; İlk ürettiği üründen sonra arı zehri işletme bazında analiz edilerek gerekli şartları sağlaması hususunda “asıl üretici yetki belgesi”nin verilerek üretim yaptırılması sağlanması gerekliliği vurgulanmıştır.

 

11. İşletmelerin arı zehiri üretim kapasiteleri ile AKS’de kayıtlı arılı kovan sayıları karşılaştırılarak işletmelerin üretim miktarı kapasitelerine bir kota konulmalı

 

12. Üretim planlaması yapılırken, bölgesel olarak ırk faktörü gözetmeksizin arı zehri üreterek, içerik analiziyle bölgeler arası kalite oranları belirlenmelidir.

 

13. Nakliyenin nasıl yapılacağı, saklama koşullarının ve etiketlemenin mutlaka mevzuatta belirtilmesi gerekmektedir

 

14. Analize tabii tutulacak arı zehiri numnesinin laboratuara nasıl transfer yapılacağı, transfer şartları ve süresi, üretimi yapılan tüm parti arı zehrinin laboratuara ulaşması ve laboratuarda yapılacak iş ve işlemler,saklama koşullarının ve etiketlemenin mutlaka mevzuatta belirtilmesi gerekmektedir

 

15. İşletme tanımının mutlaka yapılması gerekmektedir ve bu doğrultuda mevzuat hazırlanmalıdır.

 

16. Kullanım amacına göre üretim yapılması konusu vurgulanmıştır.

 

17. Arı zehri sağımı yapan cihazların standardizasyonu sağlanmalıdır. Arı zehri üretim cihazının parçalarının (tel kalınlığı, voltaj, camın cinsi) hangi malzemelerden oluşacağı, hasat edildikten sonra hangi şartlarda saklanacağı ve nasıl taşınacağı ilgili tebliğle düzenlenmelidir.

18. Piyasada yanlış üretilen arı zehirlerinin önüne geçmek için kimyasal ve fiziksel özelliklerin resmi olarak belirlenmesi gerekliliği vurgulanmıştır.

 

19. Tarım ve Orman ve Sağlık Bakanlıklarını ilgilendiren bir durum olduğu için her bakanlık kendi mevzuatını ilgi alanlarına göre düzenlemelidir

 

20. Üretimde TSE standartlarının oluşturulması gerekmektedir.

 

21. Etiketleme ve pazarlama konularında çalışmaların yapılması gerekmektedir

 

22. Üretilmiş olan ürüne yasal belge verilmeli ve tanımlaması yapılmalıdır “arı zehri içerir” gibi

 

23. Üretilen ürünün kodeks tanımı yapılmalıdır.

 

24. Multidisipliner bilimsel çalışmalara ve ARGE çalışmalarına TAGEM tarafından destek sağlanmalıdır.

 

25. İhraç edilecek arı zehrinin ihracatının yapılabilmesi için ilgili tebliğin oluşturulması ve bu tebliğin ihraç ülkelerin tebliğlerine göre düzenlenmelidir.

 

26. Apiterapi merkezleri ve diğer sektörlerin arı zehri ihtiyaçları belirlenerek, mümkünse TAB önderliğinde sözleşmeli üretim modeli ile üretim yapılması sağlanmalı, bu durumda oluşabilecek üretim fazlası zehrin önüne geçilmiş olur. Ayrıca arıcılar pazar bulma yönünden zorluk çekmezler. Aksi taktirde ürettiğini satamayan arıcı bir daha arı zehri üretmek istemeyebileceği vurgulanmıştır.

 

27. İşlenmemiş ham haldeki arı zehri ve işlenmiş hali farklı değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Örneğin işlenmemiş arı zehri (ham arı zehri) Tarım ve Orman Bakanlığında iken işlenmiş ve içeriği belli olan halinin Sağlık Bakanlığının kontrolünde olması gerekliliği vurgulanmıştır.

 

28. Üretim, nakliye, depolama aşamaları Tarım ve Orman Bakanlığı uhdesinde iken işlenmiş formu ilaç ve kozmetik alanına yönelik kullanım ve uygulamalar Sağlık Bakanlığı uhdesinde olması gerekliliği önerilmiştir.

 

29. Arı zehrinin, veteriner tıbbi ürün olarak da kullanımına yönelik araştırmaların yapılmasına ve ruhsatlandırılması yönünde üniversite, bakanlık işbirliğine ihtiyaç olduğu bu konu ile ilgili gerekli düzenlemelerin yapılması gerektiği önerilmiştir.

 
 
 
Sağlık ve Apiterapi için öneriler
 

1. Toksik ve allerjen bir madde olduğu için uygulamanın mutlaka hekimler tarafından yapılması gerekliliği vurgulanmıştır

 

2. Canlı arıdan ziyade etken madde içeriği belli olan arı zehrinin sağlık alanında yaygın kullanıldığı, klinik çalışmaların yapıldığı apiterapi merkezlerinin desteklenmesi gerektiği belirtilmiştir.

 

3. Apiterapik ürün olarak kullanımına yönelik bilimsel çalışmalar daha çok desteklenmelidir.

 

4. Apiterapik ürünlerin hangi klinik koşullarda ve nasıl uygulanacağı acilen belli protokollere bağlanarak hekimlere bildirilmesi önerilmiştir.

 

5. Apiterapi merkezlerin multidisipliner çalışmalar desteklenmelidir

 

6. Arı zehri saflaştırıldığında elde edilen ürünlerin her birisi stratejik üründür ve ilaç sektöründe kullanılarak dışardan hammadde temininin önüne geçebileceği üzerinde durulmuştur.

7. Arı zehri içindeki kimyasal oranına göre sınıflandırılmalıdır.

 

8. Her iki bakanlıktan bağımsız olarak fakat birlikte çalışabilecekleri üniversitelerinde iştirak edebileceği “Apiterapik ürünler koordinasyon merkezi” kurulabileceği önerilmiştir.

 

9. 2014 yılında GETAT yönetmeliği yayımlanmıştır. Sağlık Bakanlığı bünyesinde ve özel apiterapi üniteleri açılmıştır. Geçen altı yıl içerisinde kaç kişiye ulaşıldığı, ünitelerin oluşturulmasında kullanılan arı kaynağı, elde edilen üretim incelenmesi gerektiği tavsiye edilmiştir.

 

10. Arı zehri uygulamaları öncelikle devlet hastanelerinde artırılabileceği vurgulanmıştır. Açılan merkezlerin dinamik olarak çalışması teşvik edilmesinin gerekliliği üzerinde tavsiyede bulunulmuştur.

 

11. Sağlık Bakanlığı, çalışan hekimlerine maaş dışında ürettiği iş kadar döner sermaye ödemesi yapıldığı bildirilmiştir ve ülkemiz için yeni bir kavram olan apiterapi ünitelerinde bu performansın elde edilmesi mümkün olamayacağı üzerinde durulmuştur. Kabul edilebilir kazancı elde edemeyen hekimlerin bu alana ilgisi olmamaktadır. Apiterapi ürünlerinin tanıtımı, bu alanda klinik çalışmaların yapılabilmesi için farklı bir bakış açısına ihtiyaç vardır. Mevcut bürokratik değerlendirmeyle apiterapi merkezlerinin aktif çalışmasını mümkün görünmediği vurgulanmıştır. Özellikle Sağlık Bakanlığı bünyesindeki bu merkezler artırılmalı ve aktif çalıştırılmalıdır. En sonunda GETAT (geleneksel ve tamamlayıcı tıp merkezleri) için ayrı bir bakanlık gerekiyorsa; bu konu değerlendirilmelidir. Arıcılık sektörünün en önemli paydaşı sağlıkçılar olmalıdır.

 

12. Cumhurbaşkanlığı himayesinde Sağlık Bakanlığına bağlı devlet hastanelerindeki GETAT (geleneksel ve tamamlayıcı tıp merkezleri) merkezinde çalışan hekimlerin acilen bir çalıştay yapması önerilmiştir.

 
 
SONUÇ OLARAK
 
Bakanlıklar kapsamında Tarım ve Orman bakanlığı bünyesinde Hayvancılık Genel Müdürlüğü, Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü, TAGEM, Sağlık Bakanlığının ilgili birimleri, Üniversiteler ve üniversitelere ait Araştırma Merkezleri, Türkiye Arıcılar Birliği ve Apiterapi Derneği ile birlikte acil mevzuat oluşturmak için komisyonlar oluşturularak bir an önce çalışmalarına başlanması gerekmektedir.

 
 
 
 
EK 1

 
ARI ZEHRİ ÜRETİMİ ARAMA ÇALIŞTAYI PROGRAMI
 
 
 
Bakanlığımız ve YÖK arasında imzalanan protokol gereği Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla Tarım ve Orman İl Müdürlüğü ile Muğla İli Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR)‘in katkılarıyla Arıcılıkta katma değeri en yüksek ürün olan Arı Zehrinin önemi, üretimi, standartları, pazarlanması ve bu konularda oluşturulacak mevzuat için alt yapı oluşturulmasına katkı sunmak amacıyla 13-14 Ağustos Tarihlerinde “Arı Zehri Üretimi Arama Çalıştayı” düzenlenmiştir.
 
Bu çalıştay ile sektör paydaşlarının üretim, pazarlama, araştırma ve arge-inovasyon konularındaki bilgi ve deneyimlerinin paylaşılması hedeflenmiştir.
 
 
 
PROGRAM:

 
1. Gün (13.08.2020 - Perşembe)
 
09.00: Saygı duruşu, İstiklal Marşı, Çalıştay Açılış konuşmaları.

 
1. OTURUM
 
Moderatör: Prof. Dr. Hasan KOÇ
 
09.30: Doç. Dr. Rahşan İVGİN TUNCA
 
“Arı Zehri üretimi, hasadı ve saklanması “ 09.40: Doç. Dr. İbrahim KIVRAK
 
“Arı Zehrinin Analizi ve Etiketleme Süreci” 09.50: Doç. Dr. Meral KEKEÇOĞLU
 
“Arı Zehrinin pazarlanması”
 
10.00: ARA

 
 
 
2. OTURUM
 
Moderatör: Doç.Dr. Esin SAKALLI ÇETİN
 
10.20: Dr. Ali Timuçin ATAYOĞLU